Thursday, August 17, 2023

ഭഗവാൻ

ഹിന്ദുക്കൾ സ്‌ഥിരമായി ഉപയോഗിക്കുന്ന ഒരു വാക്കാണ് ഭഗവാൻ. എന്താണ് ഇതിന്റെയർത്ഥം?

ധനം ഉള്ളവൻ ധനവാൻ
വിദ്യ ഉള്ളവൻ വിദ്വാൻ
അത് പോലെ 'ഭഗം ഉള്ളവൻ ഭഗവാൻ'.

വിഷ്ണുപുരാണത്തിൽ (6.5.47) പരാശരമുനി 'ഭഗം' എന്താണെന്ന്  ഇങ്ങിനെ പറയുന്നു.

"ഐശ്വര്യസ്യ സമഗ്രസ്യ വീര്യസ്യ യശസ്സ ശ്രിയഹ
ജ്ഞാനവൈരാഗ്യയോശ്ചയവ ഷണ്ണാം ഭഗ ഇതീരണ"

ഐശ്വര്യം (Wealth), വീര്യം (Strength), യശസ്സ് (കീർത്തി or fame), ശ്രീ (beauty), ജ്ഞാനം (knowledge), വൈരാഗ്യം (renunciation) എന്നീ ആറ് ഗുണങ്ങൾ മുഴുവനായി/സമൃദ്ധമായി (സമഗ്രസ്യ in fullness)  ഉള്ളതിനെ 'ഭഗം' എന്ന് പറയുന്നു. ഭഗം ഉള്ളവൻ (ഈ ആറ് ഗുണങ്ങൾ നിറഞ്ഞ് തുളുന്പുന്നയാൾ) ഭഗവാനാകുന്നു.  

എല്ലാ അവതാരങ്ങളും (രാമൻ, കൃഷ്ണൻ..) ഭഗവാന്മാരാണ് .
വേദവ്യാസൻ, ശങ്കരാചാര്യർ ഒക്കെ ഭഗവാന്മാരാണ്
 
[08172023]

Wednesday, August 16, 2023

ഞാൻ

പൊതുവെ, 'ഞാൻ' എന്ന വാക്ക്  കേൾക്കുന്പോൾ അത് പറയുന്ന ആളെയും, സ്വയം പറയുന്പോൾ നമ്മളെ തന്നെയും സൂചിപ്പിക്കുന്നു. ഇതല്ലാതെ ഓർമ്മ വരുന്ന 'ഞാൻ' കൾ... ഐ വി ശശിയുടെ 'ഞാൻ ഞാൻ മാത്രം' എന്ന സിനിമ.. പിന്നെ 'അഹം' എന്ന സിനിമ... പിന്നെ 'ഞാനെന്ന ഭാവങ്ങളത്രയുമെരിച്ചുകൊണ്ടുയുരുന്ന ജാതവേദാഗ്നിയായ്' എന്ന പാട്ട്, ഇവയൊക്കെയാണ്

പക്ഷെ, "എന്താണ് ഈ ഞാൻ?" "ഞാൻ ആരാണ്?",  "Who am I?"

ഇത്തരം ചോദ്യങ്ങളുടെ ഉത്തരത്തിന്റെ അന്വേക്ഷണം ഒരാളെ enlightenment ൽ എത്തിക്കുന്നു. എന്താണതിന് കാരണം? നമ്മൾ പൊതുവെ പറയുന്ന, 'ഞാൻ' എന്നത് 'എന്റെ' എന്നതും കൂടി ചിന്തിപ്പിക്കുന്നു. ഇവ രണ്ടും, നമ്മളല്ലാതെ 'അവൻ', 'അവൾ', 'മറ്റുള്ളവർ' ഒക്കെ ഉണ്ടെന്ന് നമ്മളെ കൊണ്ട് തോന്നിപ്പിക്കുന്നു. ഇവിടെ ദ്വൈതമുണ്ടെന്ന് തോന്നിപ്പിക്കുന്നു. 'ഞാൻ'ഉം മറ്റുള്ളവരും വേറെയാണെന്ന ബോധം ഉള്ളിൽ ഉറപ്പിക്കുന്നു. പക്ഷെ, 'Who am I?" എന്ന അന്വേഷണം വഴി, 'ഞാൻ' എന്നത് 'ശരീര-മനോ-ബുദ്ധി' തലത്തിനപ്പുറത്തുള്ള ഒരു സത്യമാണെന്നും (ആത്മാവ്), ആ സത്യം തന്നെയാണ് ദേശ-കാല-വസ്തുക്കൾക്കതീതമായി ചുറ്റുമുള്ള എല്ലാറ്റിന്റെയും ആധാരമെന്നും മനസ്സിലാകും. അങ്ങനെ, ശരിയായ 'ഞാൻ' എന്നത്, ഇത് വരെ മനസ്സിലാക്കിയിരുന്ന 'ഞാൻ'ൽ നിന്ന് വ്യത്യസ്തമാണെന്ന് മനസ്സിലാകുന്നു.  ഇവിടെ ഒരേ ഒരു 'ഞാൻ' (ആത്മാവ്) മാത്രമേ ഉള്ളൂ എന്ന് മനസ്സിലാകുന്നു. ദ്വൈതത്തിൽനിന്ന് അദ്വൈതത്തിലെത്തുന്നു.

അങ്ങനെ എവിടെയും പ്രത്യേകിച്ച് എത്തിയിട്ടില്ലെങ്കിലും, ഈ വഴിക്കുള്ള അന്വേഷണത്തിന് കാര്യപ്രസക്തമായ തുടക്കം തന്നത് സ്വാമി സർവപ്രിയാനന്ദ IIT Kanpur ൽ നടത്തിയ "Who am I" എന്ന ഈ രണ്ട് പ്രഭാഷണങ്ങളാണ്..
https://www.youtube.com/watch?v=eGKFTUuJppU&pp=ygUZd2hvIGFtIGkgc2FydmFwcml5YW5hbmRhIA%3D%3D
https://www.youtube.com/watch?v=F0dugc4TrlE&pp=ygUZd2hvIGFtIGkgc2FydmFwcml5YW5hbmRhIA%3D%3D

[08162023]

Monday, August 14, 2023

സ്വാതന്ത്ര്യദിനാശംസകൾ

ഇന്ന് ആഗസ്റ്റ്‌ 15. ഇന്ത്യയുടെ സ്വാതന്ത്ര്യദിനം 

അർക്കാനലാദി വെളിവോക്കെ ഗ്രഹിക്കുമൊരു
കണ്ണിന്ന് കണ്ണ് മനമാകുന്ന കണ്ണതിന്
കണ്ണായിരുന്ന പൊരുൾ താനെന്നുറക്കു-
മളവാനെന്തമെന്തു ഹരി നാരായണായ നമ

ഹരിനാമകീർത്തനത്തിൽനിന്നുള്ള എഴുത്തച്ഛന്റെ വരികളാണ്.

സൂര്യൻ, അഗ്നി (അർക്കൻ, അനലൻ) എന്ന് തുടങ്ങി (ആദി) ചുറ്റുപാടും കാണുന്ന ലോകത്തെ (വെളിവോക്കെ) മനസ്സിലാക്കിത്തരുന്നതാണ്/കാണിച്ചുതരുന്നതാണ് നമ്മുടെ കണ്ണുകൾ (ഗ്രഹിക്കുമൊരു കണ്ണിന്). മുഖത്തുള്ള ആ കണ്ണുകൾക്ക് കണ്ണാകുന്നത് or മുഖത്തുള്ള കണ്ണുകൾക്ക് കാണിച്ചുകൊടുക്കുന്നത് മനസ്സാകുന്ന കണ്ണാണ് (കണ്ണ് മനമാകുന്ന). മനസ്സെന്ന കണ്ണിന് കാണിച്ചുകൊടുക്കുന്നത് എന്താണോ (കണ്ണതിന് കണ്ണായിരുന്ന പൊരുൾ), അത് താൻ - ഞാൻ - ആത്മാവ് - തന്നെയാണെന്ന് പരിപൂർണ്ണ ബോധ്യമാകുന്പോൾ (താനെന്നുറക്കുന്പോൾ) ഉണ്ടാകുന്ന ആനന്ദം അളവുറ്റതാണ്...  നാരായണായ നമ..

ഇതിൽ കണ്ണ് എന്ന ഇന്ദ്രിയത്തെ പറ്റിയാണ് പറയുന്നതെങ്കിലും, ചെവി/ത്വക്ക്/നാക്ക്/മൂക്ക് എന്ന ബാക്കി നാല് ഇന്ദ്രിയങ്ങൾക്കും ഇത് ബാധകമാണ്. ഈ ലോകത്തെ നമ്മൾ അനുഭവിക്കുന്നത്/അറിയുന്നത്  ഇന്ദ്രിയങ്ങളിൽ കൂടിയാണ്. ഇന്ദ്രിയങ്ങൾ വഴി അറിയുന്നത് അറിയിപ്പിച്ചുതരുന്നത് മനസ്സാണ്. മനസ്സിനെ അറിയിപ്പിക്കുന്നത് ഉള്ളിലെ നിത്യചൈതന്യമാണ്.. ആത്മാവാണ്. അതിനാൽ എല്ലാ ഇന്ദ്രിയങ്ങളുടെയും അകക്കണ്ണ് "ആത്‌മാവ്‌-ഞാൻ" തന്നെയാണ്

ഈ അറിവ് ബോധ്യമായാൽ, ഈ അറിവിൽ ഉറച്ച് നിൽക്കാൻ പറ്റിയാൽ, സ്വന്തം മനസ്സിനെ അറിയിപ്പിക്കുന്ന ആത്മാവ് തന്നെയാണ് ബാക്കി എല്ലാ ജീവജാലങ്ങളെയും അവയുടെയൊക്കെ മനോമണ്ഡലങ്ങളെയും അറിയിപ്പിക്കുന്നത് എന്ന് ബോധ്യമാകും. ആ തലത്തിൽ നിന്ന് നോക്കുന്പോൾ, നമ്മളും ബാക്കി ജീവജാലങ്ങളുമൊക്കെ ഒന്ന് തന്നെ.. ഇവിടെ ഒന്ന് മാത്രമേയുള്ളൂ എന്ന് ബോധ്യമാകും. അപ്പോൾ പിന്നെ ഇവിടെ എന്ത് നേടാൻ? എന്ത് നഷ്ടപ്പെടാൻ? ആര് ശത്രു? ആര് മിത്രം? അതാണ് പരിപൂർണ്ണസ്വാതന്ത്ര്യം.. ദേശ-കാല-വസ്തുക്കൾക്ക് അതീതമായ സ്വാതന്ത്ര്യം..

ലോകാ സമസ്താ സുഖിനോ ഭവന്തു.. 
 
[08152023]

Thursday, August 10, 2023

രാമായണം - ധർമ്മം

ഇത് രാമായണ മാസമാണ്. വാല്മീകി എഴുതിയ രാമായണം, ധർമ്മ-അർത്ഥ-കാമ-മോക്ഷമെന്ന നാല് പുരുഷാർത്ഥങ്ങളെ,  വിവിധ തലങ്ങളിൽ കാണിച്ച് തരുന്നു. പൊതുവെ രാമായണത്തിന്റെ കഥക്കപ്പുറത്തേക്കോ, രാമനോടുള്ള ഭക്തിക്കപ്പുറത്തേക്കോ ആരും ശ്രദ്ധിക്കാറില്ല. പക്ഷെ, ശരിയായ രീതിയിൽ സമീപിച്ചാൽ, നമ്മുടെ ജീവിതത്തിൽ പകർത്താൻ പറ്റുന്ന അനവധി മൂല്യങ്ങൾ രാമായണത്തിലുണ്ടെന്ന് മനസ്സിലാകും. നാല് പുരുഷാർത്ഥങ്ങളിലെ, "ധർമ്മം എന്ന പുരുഷാർത്ഥം, രാമൻ എങ്ങിനെ പാലിച്ചിരുന്നുവെന്ന് നോക്കാം. 
 
എല്ലാ മനുഷ്യന്മാർക്കും, പല ധർമ്മങ്ങളുമുണ്ടാകും. മകന്റെ ധർമ്മം, ഭർത്താവിന്റെ ധർമ്മം, അച്ഛന്റെ ധർമ്മം, ജോലിസ്ഥലത്ത് ഒരു ടീച്ചറുടെ ധർമ്മം എന്നിങ്ങനെ പല വ്യവഹാര ധർമ്മങ്ങളും ഒരാൾക്ക് ഒരേ സമയം പാലിക്കേണ്ടതായി വരും. എല്ലാ ധർമ്മങ്ങളും അനുസരിച്ച് ചെയ്യേണ്ട കർമ്മം അല്ലെങ്കിൽ എടുക്കേണ്ട തീരുമാനം ഒരേ ദിശയിലേക്കുള്ളതാണെങ്കിൽ വലിയ ആശയക്കുഴപ്പമുണ്ടാവില്ല. പക്ഷെ, ജീവിതത്തിൽ പലപ്പോഴും അങ്ങിനെയാവില്ല എന്നതാണ് വാസ്തവം. ഉദാഹരണം: ജഡ്ജിയായി ഒരാൾക്ക് കുറ്റവാളിയെ തൂക്കിക്കൊല്ലാൻ വിധിക്കേണ്ടി വരുന്നു. പക്ഷെ ആ കുറ്റവാളി സ്വന്തം മകനാണെങ്കിലോ? തന്റെ ജോലിയിലെ ധർമ്മവും അച്ഛനെന്ന ധർമ്മവും വിവിധ ദിശയിലേക്ക് തിരിഞ്ഞിരിക്കുന്നു. എന്ത് ചെയ്യുമെന്നത് തീരുമാനിക്കാൻ വളരെ വിഷമമാണ്. ധർമ്മിഷ്ടനാകണമെന്ന് പറയാൻ എളുപ്പമാണെങ്കിലും, അത് പ്രായോഗികമാക്കാൻ വളരെ ബുദ്ധിമുട്ടാണ്. ഇത് പോലെ അനവധി അവസരങ്ങളിലൂടെ രാമന് കടന്നു പോകേണ്ടി വന്നു.
 
അങ്ങിനെയുള്ള 2 സന്ദർഭങ്ങളാണ് 
- രാജ്യം ഉപേക്ഷിച്ച് രാമൻ കാട്ടിൽ പോയത്
- അങ്ങനെ പണ്ട് ഉപേക്ഷിച്ച രാജ്യത്തിന് വേണ്ടി പിന്നീട് സീതയെ ഉപേക്ഷിച്ചത് 
ഈ സന്ദർഭങ്ങളിൽ രാമൻ എടുത്ത തീരുമാനങ്ങൾ ശരിയല്ല. അതിനാൽ, രാമൻ ആദരിക്കപ്പെടേണ്ടവനല്ല, മര്യാദാപുരുഷോത്തമനല്ല.. എന്ന രീതിയിലുള്ള വാദങ്ങൾ പലപ്പോഴും കേൾക്കാറുണ്ട്. അതൊക്കെ, രാമായണം വ്യക്തമായി മനസ്സിലാക്കാത്തതിന്റെ കുഴപ്പമാണ്
 
2  സന്ദര്ഭങ്ങളിലും,  പാലിക്കേണ്ട ധർമ്മങ്ങളിൽ ആശയക്കുഴപ്പം വന്നപ്പോൾ, അതിൽ കൂടുതൽ പ്രാധ്യാന്യമുള്ള ധർമ്മമേതാണോ അത് രാമൻ പാലിച്ചു എന്നതാണ് സംഭവിച്ചത്. ഇക്കാലത്തെ മാനസികാവസ്ഥയോടെ ഇതിനെ നോക്കിക്കാണരുത്. അക്കാലത്തെ സാമൂഹ്യ സ്ഥിതിയുടെ തലത്തിൽ നിന്ന് വേണം കാര്യങ്ങൾ മനസ്സിലാക്കാൻ.  

രാജ്യം ഉപേക്ഷിച്ച് രാമൻ കാട്ടിൽ പോയത് 
-----------------------------------------------------
രാജ്യം ഉപേക്ഷിച്ച് കാട്ടിൽ പോകേണ്ടി വന്നപ്പോൾ, രാമന്റെ മുന്നിൽ പ്രധാനമായി രണ്ട് ധർമ്മങ്ങളായിരുന്നു ഉണ്ടായിരുന്നത്. 
- പുത്രധർമ്മം (അച്ഛനുവേണ്ടി  അനുസരിക്കേണ്ടത്)
- രാജധർമ്മം (രാജ്യത്തിന് വേണ്ടി ചെയ്യേണ്ടത്). 
 
രാമൻ സ്വീകരിച്ചത് പുത്രധർമ്മമായിരുന്നു. അച്ഛൻ കൈകേയിക്ക് കൊടുത്ത വാക്ക് പാലിക്കാൻ, രാമൻ കാട്ടിൽ പോയി. പക്ഷെ, "രാജാവ് സ്ത്രീകൾക്ക് അടിമയും ഉന്മത്തനുമായി രാജഭരണം താറുമാറായി" എന്ന അവസ്ഥ വന്നാൽ യുവരാജാവിന് രാജാവിനെ തുറുങ്കലിൽ അടച്ച് ഭരണമേറ്റെടുക്കാം എന്ന രാജധർമ്മം ഉണ്ടായിരുന്നെങ്കിലും (അങ്ങനെ ചെയ്യാൻ ലക്ഷ്മണൻ രാമനോട് പറഞ്ഞിരുന്നു) , രാമന് അത് ചെയ്യുവാൻ പറ്റുമായിരുന്നില്ല. കാരണം, രാമൻ യുവരാജാവ് ആയിട്ടുണ്ടായിരുന്നില്ല..   യുവരാജാവാകാനുള്ള ഒരുക്കങ്ങൾ നടന്നുകൊണ്ടിരിക്കുന്ന സമയമായിരുന്നു അത്.   അതിനാൽ, രാജധർമ്മത്തേക്കാൾ, രാമന്റെ മുന്നിൽ പുത്രധർമ്മമാണ് നിന്നിരുന്നത്. അത് കൊണ്ട് രാജ്യമുപേക്ഷിച്ച് രാമൻ കാട്ടിൽ പോയി. (അധികാരത്തിന് വേണ്ടി എന്ത് തോന്നിവാസവും കാണിക്കുന്ന ഇക്കാലത്ത് രാമൻ ചെയ്തത് ഒരു മണ്ടത്തരമല്ലേ എന്ന് ചിന്തിക്കാനേ അധികം പേർക്കും സാധിക്കൂ) 
 
സീതയെ ഉപേക്ഷിച്ച സന്ദർഭം. 
--------------------------------------
ഇക്കാലത്ത്, രാജ്യത്തെ ഭരണാധികാരികൾക്ക് എന്ത് വേണമെങ്കിലും ചെയ്യാനുള്ള സ്വാതന്ത്ര്യം ഉണ്ടെന്ന് മനസ്സിലാക്കി, ജനങ്ങൾ അടിമകളെ പോലെയാണ് കഴിയുന്നത്. ഇന്നത്തെ ഭരണാധികാരികൾ അത്രക്കും സ്വതന്ത്രർ ആണ്.. അവർക്ക് ഇഷ്ടമുള്ള എന്തും ചെയ്യാം. പക്ഷെ, ധർമ്മശാലിയായ രാമൻ, സ്വതന്ത്രൻ ആയിരുന്നില്ല. ചാരന്മാർ കൊണ്ടുവരുന്ന വിവരങ്ങൾക്കനുസരിച്ച് വേണ്ട തീരുമാനങ്ങൾ എടുക്കാൻ രാജാവ് ബാധ്യസ്ഥനായിരുന്നു. അങ്ങനെ ഒരു ചാരനിൽ നിന്നും, സീതയുടെ ചാരിത്ര്യത്തിൽ രാജ്യത്തെ ഒരു പൗരനെങ്കിലും സംശയമുണ്ടെന്നറിഞ്ഞപ്പോൾ,  അതിന് പരിഹാരം ചെയ്യേണ്ടത് രാമന്റെ കടമയായിരുന്നു. രാമന്റെ മുന്നിൽ രണ്ട് ധർമ്മങ്ങളായിരുന്നു ഉണ്ടായിരുന്നത് 
- രാജധർമ്മം 
- ഭർത്താവിന്റെ ധർമ്മം
 
സീത പരിശുദ്ധയാണെന്ന് രാമന് അറിയാം . അങ്ങനെ ഭർത്താവിന്റ  ധർമ്മത്തിൽ ഉറച്ച് നിൽക്കുകയാണെങ്കിൽ രാജ്യം ഉപേക്ഷിക്കണം. മറിച്ച്, രാജധർമ്മത്തിൽ ഉറച്ച് നിൽക്കുകയാണെങ്കിൽ സീതയെ ഉപേക്ഷിക്കണം.  "ഒരു കുടുംബത്തിന് വേണ്ടി ഒരു കുടുംബാംഗത്തെയും, ഒരു ഗ്രാമത്തിന് വേണ്ടി ഒരു കുടുംബത്തേയും, ഒരു രാജ്യത്തിന് വേണ്ടി ഒരു ഗ്രാമത്തെയും ത്യജിക്കണം" എന്നതനുസരിച്ച് രാജ്യത്തിന് വേണ്ടി സീതയെ ഉപേക്ഷിച്ചു (ഫാമിലി പൊളിറ്റിക്സ് ഒക്കെ കണ്ട് ശീലിച്ച ആൾക്കാരുടെ ചിന്ത, "രാമൻ ചെയ്ത പോലെ ആർക്കെങ്കിലും ചെയ്യാൻ പറ്റുമോ" എന്നുള്ളതാണ്, സീതയെയും രാജ്യത്തെയും കൂടെ വക്കേണ്ടതായിരുന്നുവെന്നുള്ള അഭിപ്രായവുമുണ്ട്).  ലക്ഷ്മണനോ ഭരതനോ ഒന്നും ഭരിച്ചാൽ ശരിയാവില്ല, രാജ്യം അനാഥമായി  പോകും എന്നറിയാവുന്നത് കൊണ്ടാണ് രാമൻ രാജധർമ്മം പാലിച്ചത്. സീതയെ ഉപേക്ഷിച്ച് രാമൻ അർമാദിച്ച്  ജീവിച്ചോ? "ഇല്ല".. എന്താണ് രാമൻ പിന്നെ ചെയ്തത്.. 

- മഹർഷിമാരുടെ ആശ്രമത്തിനടുത്ത് ജീവിക്കണമെന്ന ആഗ്രഹം സീത മുൻപേ പറഞ്ഞിരുന്നത് കൊണ്ട്, സീതയെ വാല്മീകിയുടെ ആശ്രമത്തിന് അടുത്ത് ഉപേക്ഷിച്ചു.
- രാമന് ആരെ വേണമെങ്കിലും കല്യാണം കഴിക്കാമായിരുന്നു. അക്കാലത്ത് പലരും രാമനെ നിർബന്ധിച്ചിട്ടുണ്ടാകും. 4 ഭാര്യമാരുള്ള അച്ഛനെ കണ്ടിട്ടാണ് രാമൻ വളർന്നത്. പക്ഷെ, സീത പോയതിൽ പിന്നെ രാമൻ 'മുനിവൃതത്തിൽ' ആണ് ജീവിച്ചത്. ഏകപത്നീവൃതത്തിൽ ഉറച്ചു നിന്നയാളാണ് രാമൻ. 
-  യജ്ഞം നടന്ന സമയത്ത്, സ്വന്തം പത്നി ഇരിക്കേണ്ട  സ്ഥാനത്ത് സീതയുടെ പ്രതിമ നിർമ്മിച്ച്‌ വച്ചാണ്, രാമൻ യജ്ഞം നടത്തിയത്. 
- ഒരു രാജാവ് എന്ന രീതിയിൽ രാമൻ കരുത്താനായിരുന്നു.. പക്ഷെ, സീതയുടെ അഭാവത്തിൽ ഒരു ഭർത്താവ് എന്ന രീതിയിൽ രാമൻ കരഞ്ഞിരുന്നു. 
 
ഇത് പോലെ രാമായണത്തിലെ പല സന്ദർഭങ്ങളും  നാല് പുരുഷാർത്ഥങ്ങളെയും എടുത്ത് കാണിച്ചു തരുന്നു. 

--

അങ്ങനെ ഈ രാമായണമാസത്തിൽ കഥക്കും ഭക്തിക്കുമപ്പുറത്ത് രാമായണം കാണിച്ചു തരുന്ന മൂല്യങ്ങൾ മനസ്സിലാക്കാനുള്ള ആർജ്ജവം എല്ലാവർക്കുമുണ്ടാവട്ടേ എന്ന പ്രാർത്ഥനയോടെ നിർത്തുന്നു 

PS: ഇവിടെ എഴുതിയത്, സ്വാമി ചിദാനന്ദപുരിയുടെ ഈ പ്രഭാഷണത്തിൽ നിന്നും (https://youtu.be/eQK4KL9nOA4 ) എടുത്തതാണ്. സ്വാമിജി, വളരെ നല്ല രീതിയിൽ ഇതിനെ പറ്റി പറയുന്നു. കേൾക്കുന്നത് നല്ലതായിരിക്കും.
 
[08102023]

Monday, January 23, 2023

മരണം

ലോകത്തിൽ എന്നും നടക്കുന്ന സംഭവം. എത്ര പേർ മരിച്ചാലും എങ്ങനെ മരിച്ചാലും അതൊന്നും നമ്മളെ ബാധിക്കില്ല.  ഉദാഹണത്തിന്, ഉക്രൈനിലും റഷ്യയിലും എത്രയോ പേർ മരിക്കുന്നു. അതിനൊക്കെ, കേട്ട് തള്ളാവുന്ന പ്രാധാന്യമേ മിക്കവാറും ആൾക്കാർക്കും തോന്നുകയുള്ളു. മരണം നമ്മുടെ അടുത്തെത്തുന്പോഴേ അതിന്റെ ചൂടറിയുകയുള്ളൂ. 'അടുത്ത്' എന്ന് പറഞ്ഞാൽ മാനസികമായ അടുപ്പമാകാം, നമ്മുടെ സമീപത്ത് ഉണ്ടായതാകാം. കഴിഞ്ഞയാഴ്ച ഒരേ ദിവസം രണ്ട് സൃഹൃത്തുക്കളുടെ മരണവാർത്ത അറിഞ്ഞപ്പോൾ, ഉണ്ടായ വിഷമം ചെറുതൊന്നുമല്ല.. ആദ്യമുണ്ടായ വിഷമത്തിന്റെ ഇരന്പലിന്  ശേഷം ഓർമ്മ വന്നത് "ഭഗവദ് ഗീത, അദ്ധ്യായം 2 സാംഖ്യയോഗം, ശ്ലോകം 13" ആണ്.

"ദേഹിനോസ്മിൻ യഥാ ദേഹേ കൗമാരം യവ്വനം ജരാ
 തഥാ ദേഹാന്തര പ്രാപ്തി ധീര തത്ര ന മുഹ്യതി"

ഈ ശ്ലോകത്തിന്റെ അർത്ഥം ഇങ്ങനെയാണ്...
ദേഹം - ശരീരം, ദേഹി - ശരീരത്തിൽ വസിക്കുന്നത്.. എന്ന് പറഞ്ഞാൽ ആത്മാവ് or Soul.
"കൗമാരം, യവ്വനം, വാർദ്ധക്യം എന്നീ അവസ്‌ഥകളിലൂടെ ശരീരം അനവധി മാറ്റങ്ങൾക്ക് വിധേയമാകുന്പോൾ ഒരു മാറ്റവുമില്ലാതെ എങ്ങനെയാണോ ആത്മാവ് ഈ അവ
സ്‌ഥകളിലൂടെ കടന്നുപോകുന്നത് (അതായത് ഒരവസ്‌ഥയിൽ നിന്ന് മറ്റേ അവസ്‌ഥയിലേക്ക് പ്രവേശിക്കുന്നത്), അതേ പോലെ മരിക്കുന്പോൾ ആത്മാവ് ഒരു ശരീരത്തിൽ നിന്ന് മറ്റൊരു ശരീരത്തിലേക്ക് പ്രവേശിക്കുന്നു. ആത്മതലത്തിൽ നോക്കിയാൽ മരണമെന്നത് ഒരവസ്‌ഥയിൽ നിന്ന് മറ്റൊരു അവസ്‌ഥയിലേക്കുള്ള ഒരു പ്രവേശനം മാത്രം... അറിവുള്ളവർക്ക് ഇക്കാര്യത്തിൽ ഒരു തരത്തിലുള്ള ആശയക്കുഴപ്പവുമുണ്ടാകില്ല"

നമ്മൾ ഈ ലോകത്തിലുള്ള വ്യക്തികളോടും വസ്തുക്കളോടും നമ്മുടെ തന്നെ ശരീരത്തോടും ഇടപഴകുന്പോൾ ഉണ്ടാകാവുന്ന വാസനകളാണ് (Tendencies) കാമ-ക്രോധ-ലോഭ-മദ-മോഹ-മാത്സര്യം. ഉദാഹരണത്തിന്, ഒരാൾക്ക് മറ്റൊരാളോട് ക്രോധം ഉണ്ടാകുന്ന എന്നത് സ്വാഭാവികമാണ്.. കുറച്ച് കഴിയുന്പോൾ അതില്ലാതാകുകയാണെങ്കിൽ കുഴപ്പമില്ല. പക്ഷെ, ക്രോധം ഇപ്പോഴും ഉള്ളിൽ നിറഞ്ഞ് നിന്നാൽ അതൊരു 'വാസനയായി' നമ്മുടെയുള്ളിൽ പതിയുന്നു. ഇത്  പോലെ തന്നെയാണ് ബാക്കിയുള്ള മറ്റ് വാസനകളും. മരിക്കുന്ന സമയത്ത് ഈ വാസനകൾ ഉണ്ടെങ്കിൽ അത് പൂർത്തീകരിക്കാൻ, ആത്മാവിനോട് കൂടെ ഈ വാസനകളും പുതിയ ശരീരത്തിലേക്ക് പ്രവേശിക്കുന്നു എന്ന് പറയുന്നു. വളരെ ചെറിയ കുട്ടികൾ പാട്ടിലും, നൃത്തത്തിലുമൊക്കെ പ്രകടിപ്പിക്കുന്ന കഴിവുകൾ, ഇത്ര കുഞ്ഞുപ്രായത്തിലെ എവിടെ നിന്ന് കിട്ടിയെന്ന് ചിലപ്പോൾ നമുക്ക് തോന്നാറുണ്ട്. അതൊക്കെ മുൻ ജന്മ വാസനകളുടെ തുടർച്ചയാണ്. അത് പോലെ, കുട്ടിക്കാലം മുതലേ ക്രൂരത, മോഷണം എന്നിവ കാണിക്കുന്നതും മുൻ ജന്മ വാസനകളുടെ തുടർച്ചയാണ് (ചിലപ്പോൾ അതൊക്കെ ജീവിത സാഹചര്യങ്ങൾ കൊണ്ട് ഉണ്ടാകുന്നതാകാം. പക്ഷെ, അങ്ങനെയല്ലാതെ കേസുകളും ഉണ്ട്).ഇതൊക്കെയാണ് പുരാണങ്ങളിലും മറ്റു ക്രൂരരായ കഥാപാത്രങ്ങൾ ഏതെങ്കിലും ഒരു അസുരന്റെ പുനർജന്മമായിരുന്നു എന്നൊക്കെ പറയുന്നത്.'ക്രൂരത' എന്ന വാസന മുൻ ജന്മത്തിൽ നിന്നും ഈ ജന്മത്തിലേക്ക് വന്നിരിക്കുന്നുവെന്നർത്ഥം.

അതിന് നമ്മളിപ്പോൾ എന്ത് ചെയ്യണം?

നമ്മൾ ഇവിടേക്ക് ഒന്നും കൊണ്ട് വന്നിട്ടില്ല, കൊണ്ട് പോകാനുമില്ല..
നമ്മൾ ആരോടും കടപ്പെട്ടിരിക്കുന്നില്ല, 
ആരും നമ്മളോടും കടപ്പെട്ടിരിക്കുന്നില്ല..
നമുക്ക് ഒന്നും ചെയ്ത് തീർക്കാനില്ല..
നമുക്ക് സഫലീകരിക്കാത്ത ആഗ്രഹങ്ങളില്ല
നമുക്ക് ആരോടും വിരോധമില്ല... ദേഷ്യമില്ല..
...
...
അതായത്..  
 
ഈ ലോകത്തിലെ വ്യക്തികളോടോ, വസ്തുക്കളോടോ, സ്വന്തം ശരീരത്തോടോ ഒന്നിനോടും ഒരു ബന്ധനവുമില്ലാതെ, കാമ-ക്രോധ-ലോഭ-മദ-മോഹ-മാത്സര്യം എന്നീ വാസനകൾ എല്ലാം ഇല്ലാതാക്കി, നമുക്ക് ശരീരം വെടിയാൻ  പറ്റുമെങ്കിൽ, അതായിരിക്കും ഏറ്റവും ശാന്തമായ മരണം... ഏറ്റവും സുഖകരമായ മരണം... ആ സ്‌ഥിതിയിലെത്തിയവർക്ക്, അവർ മരിക്കുന്നു എന്ന തോന്നൽ പോലുമുണ്ടാകില്ല. 
 
അതിനുള്ള വഴിയാണ്.. ഭാഗവതം.. 7 ദിവസത്തിനുള്ളിൽ തക്ഷകൻ കടിച്ച് മരിക്കുമെന്ന ശാപം കിട്ടിയ പരീക്ഷിത്ത്, ശുകമഹർഷി ഉപദേശിച്ച ഭാഗവതം കേട്ട്, എല്ലാ വാസനകളും വെടിഞ്ഞ് ഒന്നിനോടും ബന്ധനമില്ലാതെ, തക്ഷകൻ വരുന്നതിന് മുൻപേ തന്നെ ശരീരം വിട്ടു പോയിരുന്നു... തക്ഷകൻ നശിപ്പിച്ചത്  പരീക്ഷിത്തിന്റെ ശരീരത്തെ മാത്രം...
 
---
 
ലോകാ സമസ്താ സുഖിനോ ഭവന്തു 
 
[01232023 ]



Sunday, January 8, 2023

മതങ്ങളുണ്ടാകുന്നതെങ്ങനെ?

ഈ ചോദ്യത്തിന് പല ഉത്തരങ്ങളുമുണ്ടാകാം. അതിലെ ഒരു ഉത്തരമായി ഇവിടെ എഴുതിയതിനെ കരുതാം.  ഇതിങ്ങിനെയാണെന്നൊക്കെ ഒരു ബോധമുണ്ടായാൽ, നമുക്ക് മറ്റ് മതങ്ങളോട് എന്തെങ്കിലും എതിർപ്പുണ്ടെകിൽ, ആ എതിർപ്പിന്റെ കാഠിന്യം കുറക്കാൻ  സഹായിച്ചേക്കും. കുറഞ്ഞത്..  ഓരോ മതങ്ങളും സ്‌ഥാപിച്ചവരോടെങ്കിലും നമുക്ക് ഒരു ബഹുമാനം വളർത്താൻ പറ്റുമെന്ന് കരുതുന്നു.

മതം വരുന്ന വഴി ഇങ്ങനെയാണ്...  
അനുഭവം --> പ്രകടനം --> വ്യാഖ്യാനം  
(Experience --> Expression --> Interpretation)

എല്ലാ മതങ്ങളും ആരെങ്കിലും ഒരാളിൽ നിന്നും തുടങ്ങിയതായിരിക്കും. ക്രിസ്തുമതം ക്രിസ്തുവിൽനിന്നും, ബുദ്ധമതം ബുദ്ധനിൽ നിന്നും ഉണ്ടായ പോലെ ഹിന്ദു മതം ആരിൽ നിന്നാണ് ഉണ്ടായത്? ഹിന്ദുമതത്തിന് സ്‌ഥാപകരില്ല എന്നാണ് പലരും കരുതുന്നത്. ഹിന്ദുമതം ഉണ്ടായത് ഒരാളിൽ നിന്നല്ല അനവധി ആളുകളിൽ നിന്നാണെന്ന് മാത്രം.. അനവധി ഋഷികളിൽ നിന്നാണ് ഹിന്ദുമതം ഉണ്ടായിരിക്കുന്നത്. (അത് കൊണ്ട് തന്നെ, മറ്റ് മതങ്ങളെക്കാൾ, ഹിന്ദുമതത്തിന്റെ സഹവർത്തിത്വവും inclusiveness ഉം ഊഹിച്ചെടുക്കാവുന്നതേയുള്ളൂ. മാത്രമല്ല, ഹിന്ദുമതത്തിനെ മറ്റു മതങ്ങളെ പോലെ ഒരു 'മതം' എന്ന് പറയാനും പറ്റില്ല)

അനുഭവം (Experience) 
-----------------------------
എല്ലാ മതങ്ങളുടെയും സ്‌ഥാപകരായവർക്ക് ഒരു ദിവ്യ അനുഭവം ഉണ്ടാകുന്നു. ഋഷിമാർക്കും ബുദ്ധനുമൊക്കെ അതുണ്ടായിട്ടുണ്ട്  (ക്രിസ്തുവിനും അതുണ്ടായിരിക്കണം). നമ്മൾ - ശരീരമോ മനസ്സോ ബുദ്ധിയോ - ഒന്നുമല്ല അതിനപ്പുറത്തുള്ള ഒന്നാണെന്നും, ആ തലത്തിൽ നമ്മൾ കണ്ട് ചിന്തിച്ച് പ്രവർത്തിക്കേണ്ടതാണെന്നും, ആ തലത്തിൽ മനുഷ്യനടക്കമുള്ള സകലചരാചരങ്ങളും തുല്യരാണെന്നുമുള്ള അനുഭവം... താനും മറ്റുള്ളവരും ഒന്ന് തന്നെയാണെന്നുള്ള അനുഭവം. എല്ലാവർക്കുണ്ടായ ഈ ദിവ്യ അനുഭവം ഒന്ന് തന്നെ. 
 
[[[ അപ്പോൾ മതങ്ങൾ സ്‌ഥാപിച്ചവരുടെ കാഴ്ചപ്പാടിൽ വേറെ വേറെ മതങ്ങളൊന്നുമില്ല. ]]]
 
പ്രകടനം (Expression)
---------------------------
മത സ്‌ഥാപകർക്കുണ്ടായ ഈ അനുഭവം ഭാഷ കൊണ്ട് വിവരിക്കാൻ പറ്റുന്നതോ, വിശദീകരിക്കാൻ പറ്റുന്നതോ ഒന്നുമല്ല. (അത് ഭഗവദ് ഗീതയിൽ വ്യക്തമായി പറയുന്നുണ്ട്...  അവ്യക്തം, അചിന്ത്യം എന്നൊക്കെ). അപ്പോൾ, അനുഭവസ്‌ഥർ അവരുടെ ജീവിതരീതികൾ, അക്കാലത്തെ സമൂഹത്തിന്റെ അവസ്ഥ എന്നതിനനുസരിച്ച്, ആ അനുഭവത്തെ വിശദീകരിക്കാൻ ശ്രമിച്ചിരിക്കും.
 
ഉദാഹണത്തിന് 
- ഹിന്ദുയിസത്തിൽ ആ അനുഭവത്തെ ആത്മസാക്ഷാത്കാരം, ബ്രഹ്മനിർവാണം എന്നൊക്കെ പറയുന്നു. അതായത് നമ്മൾ സാക്ഷാത്കരിക്കേണ്ടത് ആത്മാവിനെ അല്ലെങ്കിൽ ബ്രഹ്‌മത്തെയാണെന്നും, അത് തന്നെയാണ് എല്ലാറ്റിനും അടിസ്‌ഥാനമെന്നും, അത് തന്നെയാണ് ദൈവമെന്നുമൊക്കെ പറയുന്നു.  ഉപനിഷത്തുകളിലൊന്നും, ബ്രഹ്മം അല്ലെങ്കിൽ ആത്മാവ് എന്നത് എന്താണെന്ന് നിർവചിച്ചിട്ടില്ല. അത് 'ഇതല്ല', 'അതല്ല' എന്ന രീതിയിൽ, എന്തൊക്കെയല്ല എന്ന് പറഞ്ഞ് ബാക്കി എന്തുണ്ടോ അതാണ്, എന്ന രീതിയിലാണ് ഉപനിഷത്തുകളിൽ, ആത്മാവ്/ബ്രഹ്‌മം എന്നതിനെ പറ്റി പറയാൻ ശ്രമിച്ചിട്ടുള്ളത്. ഈ Expression നെ സ്വീകരിക്കാനും ഉൾക്കൊള്ളാനുമുള്ള ജനത ഭാരത ദേശത്തുണ്ടായിരുന്നതിനാൽ, ഉപനിഷത്തുകളെ അടിസ്ഥാനമാക്കിയുള്ള ഹിന്ദുയിസം വളർന്നു വന്നു. 
 
-പക്ഷെ, ക്രിസ്തുവിന്റെ കാലത്തുള്ള സമൂഹം,  ഋഷിമാർ Express ചെയ്ത ഉപനിഷത്ത് രീതിയിലുള്ള expression, സ്വീകരിക്കാനോ മനസ്സിലാക്കാനോ പറ്റാത്ത അവസ്ഥയിലുള്ളവർ ആയിരുന്നിരിക്കണം. 'എനിക്കുണ്ടായ ദിവ്യാനുഭവത്തിന്റെ തലത്തിൽ ഞാനും നീയും നിന്റെ അയൽക്കാരനും തമ്മിൽ ഒരു വ്യത്യാസവുമില്ല' എന്നൊക്കെ പറഞ്ഞാൽ സ്വീകരിക്കാൻ പറ്റാത്ത ഒരു സമൂഹമായിരിക്കണം അന്നത്തേത്..  അത് കൊണ്ടായിരിക്കാം, ക്രിസ്തു "നിന്നെ പോലെ നിന്റെ അയൽക്കാരനെയും  സ്നേഹിക്കുക" എന്ന് പറഞ്ഞത്.. . നീയും അയൽക്കാരനും തമ്മിൽ ആ ദിവ്യാനുഭവത്തിന്റെ തലത്തിൽ ഒരു വ്യത്യാസവുമില്ല.. എന്നത് തന്നെയായിരിക്കണം 

- ദൈവ/ആത്മസാക്ഷാത്കാരത്തിന് വേണ്ട ആദ്യത്തെ ചവിട്ടുപടി മാത്രമായ ആചാരങ്ങളിൽ (പൂജ, യാഗം, ബലി  etc) മുഴുകി കുത്തഴിഞ്ഞിരുന്ന ഹിന്ദുസമൂഹത്തിൽ നിന്നാണ് ബുദ്ധനും ബുദ്ധമതവും ഉണ്ടാകുന്നത്.  'ആത്മസാക്ഷാത്കാരത്തിന് വേണ്ടി അനാചാരങ്ങൾ' എന്ന അവസ്ഥ. ഒരു പക്ഷെ അത് കൊണ്ടായിരിക്കാം 'അനാത്മ' എന്ന ആശയം ബുദ്ധിസത്തിൽ വന്നത്. (അനാത്മ - ആത്മാവ് ഇല്ല). സമൂഹത്തിന്റെ അപ്പോഴത്തെ അവസ്ഥ അനുസരിച്ച്, ഒരേ ദിവ്യാനുഭവത്തിന്റ വ്യത്യസ്ത രീതിയിലുള്ള Expression.

[[[ അങ്ങനെ ആദ്യമായി, സ്‌ഥാപകർക്കുണ്ടായ അനുഭവമൊന്നാണെങ്കിലും അതിന്റെ expression വ്യത്യസ്തമായതിനാൽ, സ്‌ഥാപകരെ പിന്തുടരുന്നവരിൽ, ഒരേ ആശയത്തെ പറ്റി വ്യത്യസ്തമായ ബോധം ഉണ്ടാകുന്നു. (മതം ഉണ്ടാകുന്നതിന്റെ ആദ്യ പടി ഇവിടെയാണ്) ]]]
 
വ്യഖ്യാനം (Interpretation) 
--------------------------------  
മതസ്‌ഥാപകർ മരിച്ചു കഴിഞ്ഞാൽ, അവരുടെ പിൻഗാമികൾ, മതസ്‌ഥാപകരുടെ വ്യത്യസ്തമായ expression നെ, അതാണ് ശരിയായ ദൈവമെന്നും അവരുടെ സ്‌ഥാപകൻ പറഞ്ഞതാണ് ശരിയായ ദിവ്യ അനുഭവമെന്നുമൊക്കെ പറഞ്ഞ് അവരുടെ നിലപാട് കൂടുതൽ ശക്തമാക്കാൻ ശ്രമിക്കുന്നു (ഉദാഹരണം: ക്രിസ്തുവിലൂടെ മാത്രമേ ദൈവത്തിലെത്താൻ പറ്റൂ എന്നൊക്കെ പറഞ്ഞ് അനവധി Conversion activist കൾ ഇവിടെ വരാറുണ്ട്). അതിന് വേണ്ടി, അവർ അവരുടെ സ്‌ഥാപകൻ പറഞ്ഞതിനെ പല രീതിയിലും Interpret ചെയ്യുന്നു. അവർ പിന്തുടരുന്ന സ്‌ഥാപകന്റെ Expression ന് ചുറ്റും ഒരു വേലി കെട്ടി അതിനെ protect ചെയ്യാൻ ശ്രമിക്കുന്നു. അതോട് കൂടി, ഒരു ദിശയിൽ മാത്രം നോക്കാൻ കഴിയുന്ന മതം സ്‌ഥാപിതമായി എന്ന് പറയാം. 
 
ഒരേ സ്‌ഥാപകന്റെ പിൻഗാമികൾ തന്നെ വ്യത്യസ്ത വ്യഖ്യാനങ്ങൾ (Interpretations) കൊണ്ട് വ്യത്യസ്ത ദിശയിലേക്ക് തിരിഞ്ഞ് തമ്മിൽ തല്ലുന്നതും കാണാം.  ഉദാഹരണത്തിന് ഹിന്ദുയിസത്തിൽ - അദ്വൈതം (ശങ്കരാചാര്യ), ദ്വൈതം (മാദ്ധ്വാചാര്യ), വിശിഷ്ടഅദ്വൈതം (രാമാനുജാചാര്യ), അചിന്ത്യ ഭേദ അഭേദ (ചൈതന്യ മഹാ പ്രഭു), ശൈവർ/വൈഷ്ണവർ  എന്നിങ്ങനെ അനവധി വിഭാകങ്ങൾ, ..... ബുദ്ധിസത്തിൽ  - മഹായാന, തേരാവാദ, വജ്രായാന എന്നിങ്ങനെയുള്ള വിഭാകങ്ങൾ..

[[[ ഒരേ അനുഭവത്തെ (Experience നെ), പല രീതിയിൽ പ്രകടിപ്പിച്ചപ്പോൾ (Expression) ഉണ്ടായ വ്യത്യാസങ്ങളെ നിലനിർത്താൻ പല രീതിയിലുള്ള വ്യാഖ്യാനങ്ങൾ (interpretation) വന്നപ്പോൾ പല മതങ്ങളുമുണ്ടായി. ]]]
 
PS1: അനവധി ഋഷിമാരിൽനിന്ന് ഉണ്ടായത് കൊണ്ടായിരിക്കാം, ഹിന്ദുമതം മറ്റു മതങ്ങളെക്കാൾ കുറെ കൂടി തുറന്ന മനസ്സുള്ളതായതും, ആ ദിവ്യാനുഭവത്തിലെത്താൻ തങ്ങളുടെ ഋഷിമാർ പറഞ്ഞു തന്ന അനവധി മാർഗങ്ങളുടെ കൂടെ പുതിയൊരു മാർഗ്ഗമുണ്ടെങ്കിൽ (അത് ക്രിസ്തുവിന്റേയോ ബുദ്ധന്റേയോ വഴിയാകട്ടെ) അതും ഞങ്ങൾക്ക് സ്വീകാര്യമാണെന്ന രീതിയിൽ മറ്റ് മതങ്ങളോട് വിമുഖത കാണിക്കാതിരുന്നതും.
 
PS2: മതപരമായി, ഹിന്ദുക്കൾ എന്തെങ്കിലും ഇടുങ്ങിയ മനോഭാവം കാണിക്കുന്നുണ്ടെങ്കിൽ, അത് ആ ഹിന്ദുക്കളുടെ അറിവില്ലായ്‌മയാണെന്നും, ഹിന്ദുമതസ്‌ഥാപകരായിരുന്ന ഋഷിമാർ പറഞ്ഞത് ഇതൊന്നുമല്ലെന്നും, മറ്റു മതസ്ഥർക്ക് ചിന്തിക്കാവുന്നതേയുള്ളു... അത് പോലെ, ക്രിസ്ത്യാനികൾ പള്ളിയും പള്ളീലച്ചനും എന്ന വഴി കാണിക്കാൻ ശ്രമിക്കുന്നതൊന്നും ക്രിസ്തു സ്വപ്നത്തിൽ പോലും വിചാരിക്കാത്തതായിരിക്കുമെന്നും... കരുതാവുന്നതേയുള്ളൂ..
 
PS3: ഇപ്പറഞ്ഞതൊക്കെ ലോകത്തിലുള്ള മറ്റ് പല മതങ്ങളുടെ കാര്യത്തിലും ശരി തന്നെ. സദുദ്ദേശത്തോടെ എഴുതിയ ഈ കുറിപ്പിലെ വല്ല അക്ഷരപ്പിശക് കൊണ്ടോ, അല്ലെങ്കിൽ വായിക്കുന്നവൻ ശരിയായി മനസ്സിലാക്കാത്തത് കൊണ്ടോ ഉണ്ടായേക്കാവുന്ന ഭവിഷ്യത്തുകൾ അഭിമുഖീകരിക്കാൻ ധൈര്യമില്ലാത്തതിനാൽ, ക്രിസ്തുമതവും ബുദ്ധമതവും ഹിന്ദുമതവും ഉദാഹരണമായി എടുത്തുവെന്ന് മാത്രം. 
 
PS4: ഇത് Jay Lakhani യുടെ ഒരു പ്രഭാഷണത്തിൽ നിന്നും മനസ്സിലാക്കിയത്. 
 
-- 
ലോകാ സമസ്താ സുഖിനോ ഭവന്തു

[01082023]